فصلنامه هویت شهر
پیاپی 3 (پاییز و زمستان 1387)

امروزه دستیابی به توسعه پایدار و درونزا و بهرهمندی عادلانه از مسکن، غذا، آموزش، بهداشت، امید و امنیت در شهرهای ایران از ضروریات اساسی به شمار می رود. عدم توجه به کیفی بودن مفهوم توسعه توسط مدیران و رونمودن به راه حله ای کمی که مفهوم رشد را بجای توسعه در بر می گیرد، شهرهایی مانند اصفهان را با مشکلات جدی روبرو نموده است. تراکمهای ساختمانی نابجا و غیرفنی باعث عدم تعادل شده و زندگی مردم را به مخاطره انداخته است. در این نوشتار وضعیت موجود شهر اصفهان با مدل توسعه درون زا، با استفاده از روش تحلیلی مورد بررسی قرارمی گیرد. محور بررسی، تراکم ساختمانی بوده و مشکلات شهری از این منظر به آزمون گذاشته می شود. نتیجه ی بدست آمده حاکی از عدم همسویی روند رشد شهری اصفهان با مفهوم توسعهی درونزا و پایدار است. در انتها راه حلی بنام مدل ام تیازی جهت بهبود مشکل تراکم ساختمانی با رویکرد توسعه درونزا پیشنهاد میگردد.

در اتصاف مفهوم هویت به شهر، آنچه بحثی مستقل و مستوفایی را طلب می کند، پرسمانی تبعی از کالبد شهر و هویت است، چنانچه طرح مساله ای را بوجود می آورد که هویت شهر تابع کالبد است یا کالبد تابع هویت شهر مقاله با اشاره مختصری به تعاریف در ارتباط با هویت، به واکاوی این پرسش بنیادین با استفاده از روش تحلیلی - توصیفی پرداخته و با رویکردی استدلالی، استنتاجی مقوله بیان شده را واکاوی میکند.
نتایج مقاله نشان از آن دارد که هویت شهر، حالتی ذاتی و دروندادی داشته که بر کالبد شهر تاثیر می گذارد، لذ ا سیمای کالبدی شهرهای وابسته به یک فرهنگ و جهان بینی خاص را از فرهنگ و ساختار اجتماعی دیگر متمایز می کند. در واقع در بستر جریان ی دوسویه هویت کالبد شهر شکل می گیرد و پس از شکلگیری، کالبد شهر موجود، باعث استمرار تحولات و بالتبع تغییراتی پویا در مفاهیم و مولفه های هویتی یک سرزمین در بستر تعاملاتی دوسویه می شود.

اهدف از این مقاله معرفی مفهوم جدیدی در برنامه ریزی به نام "سرمایه مجتمع زیستی " 1 است. به طور یقین در برنامه ریزی کمبود مفاهیم وجود ندارد. این مفاهیم که از ایده های متنوع نشات می گیرند، دیدگاه های متفاوتی از برنامه ریزی ارائه می دهند. اهم آنها عبارتند از: 1- فرایند یا روشی برای رسیدن به وضعیت آینده مطلوب - اصطلاحا نظریه های برنامه ریزی؛ 2- ایده هایی که برنامه ریزی را به عنوان مجموعه ای از نظریات محتوایی 2 برای تشریح چگونگی پیدایش، تکامل، رشد، و افول جامعه انسانی مشاهده می کند - اصطلاحا نظریه ها در برنامه ریزی؛ 3- ایده هایی که برنامه ریزی را به عنوان ابزار یا وسیله ای برای هدایت تغییرات به سوی یک هدف یا اهداف مشخص می بیند - اصطلاحا نظریه ها برای برنامه ریزی. این مقاله با رویکردی تحلیلی به بررسی و تدقیق مفهوم نظریه سرمایه مجتمع زیستی، نقش، اهمیت و جایگاه آن در طرح ها و برنامه های شهری پرداخته است. به عبارت دیگر توجه را به سوی دارایی های مورد نیاز برای ساخت یک مجتمع زیستی موفق دعوت میکند.

اصفهان شهری با هسته های اولیه زیستی است و «جویباره» به معنای «سرزمین جوی های روان» اصلی ترین هسته شهر بوده است. نقش زاینده رود و شبکه مادی های منشعب از آن در گذشته در امور کشاورزی و آب رسانی، جمع آوری آبهای سطحی و آبادانی شهر از اهمی ت خاصی برخوردار بوده است. متاسفانه طی توسعه شهری و افزایش ساخت و سازها و از بین رفتن باغات درون به دست فراموشی سپرده شد. «مادی» شهر و مزارع اطراف، بخشی از هویت شهر به نام لزوم توجه و سرمایه گذاری در جهت احیاء مادی ها از دیدگاه های متعدد تار یخی، زیست محیطی، طراحی شهری و اقتصادی قابل بررسی است. این مقاله به شناسایی سوابق و عملکرد مادی ها طی تاریخ و ارتباط آن با توسعه و طراحی فضاهای شهری پرداخته است. حفظ ارزش های هویتی تاریخی مادی ها، زیباسازی فضای شهری با ارتقاء نقش عبور و مروری مادی ها به «سبزراه 1» و برآورده ساختن نیازهای عملکردی، تفرجی، روحی و روانی شهروندان جهت ارتقاء کیفیت زیستی شهر از اهداف اصلی مقاله است.

شهرسازی امروز به واسطه انبوه مسائل جدید، خصوصا مشکلات فرهنگی و نیازهای روحی، روانی و عاطفی مردم، دستخوش تحولات بنیادین شده است. رشد گرایش به شهرسازی کارآ 1 یکی از بارزترین این نمودها است. شهرسازی کارآ بر خلاف شهرسازی مدرن الگویی یکسان و جهانی نداشته و هر منطقه بر اساس توان های انسانی، زیست محیطی، اقتصادی، فنی و علمی خود نظام شهری ویژه خود را تدوین می نماید. امروزه فرهنگ جوامع به عنوان یک سرمایه اجتماعی در برنامه ها و طرح های شهری مد نظر قرار می گیرد. در این مقاله با رویکردی تحلیلی و با تحلیل محتوای متن، ابتدا مفهوم فرهنگ در رویکردهای مختلف تدقیق گردیده و سپس تاثیر فرهنگ جوامع در کلیه شئون زندگی و بر شهرسازی بررسی گردیده و تاکیدی است بر این نکته که در کلیه طرح ها و برنامه های شهری باید توجه به فرهنگ در سرلوحه مطالعات قرار گیرد و تطابق برنامه و طرحها با فرهنگ از مقولات اساسی پایداری جوامع است.

هدایت گسترش شهرها به صورتی برنامه ریزی شده که بتواند خواسته های ساکنان را برطرف نماید، همواره یکی از هدفهای برنامه ریزان شهری بوده است. با توجه به فراز و فرودهای ی که در زمینه برنامه ریزی شهرها طی قرن گذشته دیده شده است، بررس ی آنچه بر رشد شهرها و نحوه جهت گیری آنها اثر گذار بوده، می تواند راهنمای خوبی در شناسایی عوامل تاثیر گذار و میزان اثر بخشی آنها در آینده باشد. لذا پژوهش حاضر با رویکردی مقایسه ای به بررسی گسترش 10 شهر میانی و بزرگ ایران طی چند دهه گذشته پرداخته است تا از ا ین بازنگری بتوان نوع جهتگیری و عواملی که سبب گسترش این شهرها بوده اند را دریافت نموده و در نهایت عوامل مشترک آنها و همچنین عوامل خاص هر شهر را شناسایی نم اید. در این پژوهش سعی شده با تکیه بر منابع معتبر و مرتبط با موضوع و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، موضوع گسترش شهرها مورد بررسی قرار گیرد.

این مقاله پژوهشی در "چگونگی تاثیر مفهوم گذار در هنر ایرانی " است. هنر ایرانی متاثر از مبانی فکری ایرانی، هنری مفهومی است. اشتراک در مبانی فکری و تلاش برای حفظ و انتقال اصول و معیارهای هویت ایرانی به زبان و بیان هر دوره موجب پیوستگی هو یتی در آثار دوران گذشته شده است. اما در دوران معاصر به دلیل نقصان در توجه به جهان بینی جامعه در ایجاد زبان و بیان معاصر موجب گسست هایی در این مسیر کمال گرا شده است. بنابراین هدف اصلی تحقیق حاضر تبیین چارچوب فکری برآمده از جهانبینی جامعه با بررسی توصیفی - تحلیلی اس ت. چنین بستر فکری امکان باز احیایی کهن الگوها در توسعه بهینه مسیر پیشرو تمدن ایرانی را فراهم می آورد. "مفهوم گذار " برآمده از اعتقادات توحیدی جامعه ایرانی، با دو معیار "امکان گذار" و "تذکر به گذار " این چارچوب فکری را ایجاد می کند و دربرگیرنده بسیاری از اصول و معیارهای هویت ایرانی است.

طی چند دهه گذشته، تلاش هایی جهت پ یشبرد صنعت ساختمان در ایران، از قبیل تولید صنعتی و یا واردات فناوری کشورهای توسعه یافته صورت گرفته که با شکست مواجه شده است و از طرفی روش های متعارف و رایج در صنعت ساختمان ایران و بخصوص بخش مسکن، جوابگوی نیاز جمعیت رو به رشد، نخواهد بود. با توجه به شرایط موجود، ساختمانهای صنعتی تنها راه حل عملی برای برطرف کردن مشکلات کنونی مسکن در ایران از قبیل کمبود مسکن و کیفیت پایین آن خواهد بود.
کمبود مسکن و نبود سیستم ساختمانی مناسب جهت جبران این کمبود، مهمترین دلیل انجام این تحقیق و ارائه راه حل، اصلی ترین هداف آن است. در راستای تحقق بخشیدن به این هدف، باید در نظر داشت که نه روش های رایج ساخت و ساز، و نه روش های مدرن وارداتی، هیچکدام به تنهایی نمی توانند مشکلات موجود را برطرف نمایند؛ بلکه برای حل این مشکلات ترکیبی از این دو لازم است.

در طراحی شهری و در فرآیند بهبود کیفیت محیط، ارتقا کیفیت بصری -کالبدی عرصه های عمومی شهر از جایگاه والایی برخوردار است. لذا طراحی آگاهانه و حفاظت از محورهای دید به سوی ارزشهای شاخص بصری، در ارتقا کیفیت بصری-کالبدی عرصه های عمومی نقش ی غیر قابل انکار دارد. در این نوشتار به منظور شناخت و ارائه اصول حاکم بر طراحی آگاهانه و هدفمند محور های دید شاخص درون شهری، از طریق روش توصیفی و تحلیل محتوایی مرور متون و استفاده از اسناد تصویری، به باز شناخت ویژگی های مشترک محور های دید شاخص جهان پرداخت ه شده است. همچنین جایگاه محور دید در تحقق اهداف و مبانی نظری طراحی شهری مورد تدقیق قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش ارائه معیار هایی نظیر ضرورت توجه به توپوگرافی و اختلاف سطح ها، محصوریت مطلوب، توجه به مکان رفتارها، تقویت حضورپذیری از طریق وجود فعال یت خاص در بدنه یا عنصر پایانی و استفاده از عناصر اکولوژیک هویتمند، در طراحی و ساماندهی محورهای دید خواهد بود.

معماری یکی از راه های شناخت مکانت و ارزش بسیاری از موضوعات در واصل گردانیدن انسان به آرمانهای معنوی است. در وصول به آرمان انسان ی، شناخت جایگاه وی در عالم بسیار مهم است که آن را به هویت تعبیر کرده اند. هر آنچه به احراز هویت معنوی انسان انجامیده از دیر باز مورد توجه بوده، هنر یکی از اصلی ترین آنهاست که در مورد سبکهای معماری نیز مصداق دارد. این مقاله با مطالعه تطبیقی شیوه شهرسازی رنسانس و مکتب اصفهان دوره صفویه، پاسخی مشترک برخواسته از نیازهای انسانی یافت ه. ابتدا نحوه توسعه و گسترش اصفهان دوره صفویه و رم دوره رنسانس مقایسه و سپس ارتباط مراکز قدرت سیاسی با مراکز مذهبی بررسی شده است. بررسی تناسبات و محاوره فضایی اجزا و عناصر شکل دهنده و بررسی تطبیقی نگرش معنا گرایانه در طراحی دو میدان تبیین قالب های مشترک مراتب عالی و روحانی هنر خواهد بود.